Fobia społeczna
Fobia społeczna
Fobia społeczna to obok depresji i uzależnień jedno z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych na świecie. Jest odmianą zaburzenia lękowego, które ujawnia się w obecności innych ludzi (szczególnie jeśli są to osoby obce choremu) lub w konkretnych sytuacjach społecznych.
Do najczęściej wymienianych przez chorych sytuacji lękowych należą:
- spotkanie w dużej grupie ludzi,
- publiczne przemowy,
- jedzenie w miejscach publicznych,
- wyjście do sklepu,
- telefoniczne umawianie wizyt do lekarzy,
- czekanie w kolejce ludzi.
Poczucie bycia ocenianym (oceniające myśli) uruchamia u chorych reakcje emocjonalne (strach, lęk), fizjologiczne (wzrost tętna, pocenie się, drżenie dłoni), które kolejno zaburzają procesy poznawcze (poczucie pustki w głowie, problemy z koncentracją, natłok myśli, wydobywanie z pamięci), co następnie prowadzi do zmiany zachowań związanych z unikaniem sytuacji o charakterze stresowym.
Lęk przed oceną i kompromitacją
Wszystkim ludziom towarzyszy strach. Jest to naturalna reakcja naszego organizmu na nową sytuację lub realne zagrożenie. Jednakże u osób z fobią społeczną lęk jest odpowiedzią na wyobrażone niebezpieczeństwo. Ma charakter irracjonalny i nie znika w momencie wykonywania aktywności wywołującej napięcie. Jest stanem, któremu towarzyszy poczucie zagrożenia oraz szereg objawów somatycznych.
Fobia społeczna wiąże się z poczuciem bycia obserwowanym przez innych, a następnie osądzanym na tej podstawie. Łączy się z nadmierną lub nieuzasadnioną obawą przed kompromitacją i krytyką. Dlatego podczas spotkań z innymi, chorzy unikają zabierania głosu lub mówią niewiele, zasłaniają twarz i ograniczają kontakt wzrokowy.
Chory często ma świadomość, że doświadczany poziom lęku jest nieadekwatny do sytuacji w jakiej się znalazł, jednak szereg nieprzyjemnych objawów towarzyszących stanom lękowym sprawia, że unika sytuacji społecznych, które wywołują reakcje stresowe.
Fobia społeczna – objawy
To co często niepokoi chorych i jest powodem, dla którego zaczynają unikać kontaktów z ludźmi jest występowanie w sytuacjach społecznych kilku z poniższych objawów, których pojawienie się często dodatkowo potęguje doświadczany stres:
- nadmierne pocenie się,
- oblewanie się rumieńcem,
- drżenie rąk,
- drżenie głosu,
- jąkanie,
- duszności,
- suchość w ustach,
- kołatanie serca,
- trudności z koncentracją i wypowiadaniem się,
- mdłości lub nagłe parcie na pęcherz.
Doświadczenia kliniczne pokazują, że wraz z fobią społeczną często współwystępują także inne zaburzenia np. agarofobia (lęk przed przebywaniem w otwartej przestrzeni), depresja, uzależnienia.
Fobia społeczna – przyczyny
Wyróżnia się 3 podstawowe przyczyny lęku społecznego:
PRZYCZYNY GENETYCZNE
Przyjmuje się, że określone cechy osobowościowe i temperamentalne jak: wysoki neurotyzm i introwersja, czy zahamowania behawioralne (nieśmiałość, wycofanie) w większym stopniu predysponują do rozwinięcia się fobii społecznej. Takie osoby przejawiają także większe obawy przed oceną i trudności z poradzeniem sobie z krytyką. Jest to związane z nadrekatywnym układem współczulnym i niskim progiem pobudzenia ciała migdałowatego, które odgrywa kluczową rolę w pamięci opartej na skojarzeniach emocjonalnych.
Badania wykazały także, że ryzyko zachorowania na fobię społeczną rośnie 2, a nawet 6-krotnie, gdy u krewnych I stopnia pojawiły się wcześniej przypadki tej choroby. Rodzice z zaburzeniami lękowymi mogą u swoich dzieci także modelować zachowania charakteryzujące się wysokim poziomem lęku i niepokoju. Także badania przeprowadzone na bliźniakach potwierdzają, że cechy typowe dla fobii społecznej są dziedziczone.
PRZYCZYNY NEUROBIOLOGICZNE
Badacze wykazali u chorych na fobię społeczną nieprawidłowości w zakresie przewodnictwa w szlakach korowo-limbicznych. Pośredniczą one w procesach poznawczych i afektywnych. Mają zatem wpływ na to jak nasz mózg przetwarza bodźce, które do niego docierają oraz jakich emocji doświadcza. Stąd w leczeniu fobii społecznej koncentracja na farmakologicznej poprawie przewodnictwa serotoninergicznego oraz weryfikacji w trakcie procesu psychoterapeutycznego błędnych przekonań o sobie i otaczającym świecie społecznym.
PRZYCZYNY ŚRODOWISKOWE
Do rozwinięcia się fobii społecznej, może dojść też z powodów środowiskowych. W pierwszych latach życia to otoczenie rodzinne kształtuje nasze przekonania o sobie i świecie. Badania pokazują, że do rozwoju fobii społecznej może przyczynić się zarówno duża surowość i nadmierny krytycyzm opiekunów, jak i ich nadopiekuńczość. Tacy rodzice przez swoją nadmierną opiekę zaszczepiają w dziecku poczucie, że świat zewnętrzny jest zły i niebezpieczny, a dziecko nie poradzi sobie w nim bez ich pomocy. Dodatkowo ich działania często ograniczają u dziecka rozwój autonomii, a co za tym idzie, także poczucia kontroli i sprawstwa. Innym czynnikiem wyzwalającym mogą być także przeżyte w dzieciństwie traumy związane z przemocą, ośmieszaniem, prześladowaniem lub odrzuceniem przez grupę rówieśniczą.
Fobia społeczna – rozpoznanie
Osoby cierpiące z powodu fobii społecznej często kryją się ze swoim problemem. Strach przed nawiązywaniem kontaktów z innymi ludźmi sprawia, że unikają również psychologów i psychoterapeutów. Niekiedy nawet nie wiedzą, że jest to choroba, którą można leczyć. Przyjmują poczucie lęku za swoją cechę osobowościową i dostosowują do tego swój tryb życia. Dlatego rozpoznanie fobii społecznej bywa trudne.
Pierwsze objawy fobii społecznej można zaobserwować już we wczesnym dzieciństwie, jednak wyraźniejsze sygnały najczęściej zbiegają się z okresem dorastania. Kolejne etapy życia związane z podjęciem studiów, pracy czy poszukiwaniem partnera/partnerki wymagają od chorych coraz większej sprawności w kontaktach międzyludzkich. W tych przełomowych okresach objawy fobii są najbardziej nasilone, a niepowodzenia w przekraczaniu barier mogą być źródłem poczucia beznadziejności i sprzyjają rozwojowi wtórnych zaburzeń psychicznych.
Podstawą do rozpoznania fobii społecznej jest wywiad kliniczny, uważna obserwacja pacjenta oraz rozpoznanie lub eliminacja innych problemów . Pomocne bywają także dodatkowe kwestionariusze i skale badawcze, m.in.:
Model rozwoju i podtrzymywania fobii społecznej
Dobrze przebadany naukowo model Clarka i Wellsa. Zwraca uwagę na wrażenie jakie w przekonaniu osób z fobią społeczną wywiera ona na innych .
Zaabsorbowanie Ja społecznym, umniejsza znaczeniu zewnętrznym racjonalnym aspektom sytuacji. Utrudnia: skuteczne wykonanie i odkrycie racjonalnych informacji w relacjach i na własny temat. Powielanie wzorca wzbudza coraz silniejsze przekonanie w rzeczywistość błędnych wzorców.
zgodnie z modelem:
W sytuacji społecznej, myśli oceniające na temat zagrożenia – wyzwalają emocje lęku, – zauważone osobiście wzbudzone emocje, dodatkowo wzmagają: postrzegane niebezpieczeństwo, zagrożenie dla umiejętności autoprezentacji oraz obrazu własnego Ja – w celu zapobiegnięcia katastrofie stosują zachowania zabezpieczające i unikanie – które można błędnie ocenić i przypisać niewystąpienie katastrofy.
Osoba doświadczająca fobii społecznej jest nadmiernie silnie zaabsorbowana przeżyciami wewnętrznymi (myślami, fizjologią, emocjami). Przeszkadza to jej skutecznie uczestniczyć i radzić sobie z aktualnymi sytuacjami. Przeważnie jest to przeciwskuteczne i powiększa problem. Dla terapeutów jest zrozumiałe że żyjąc w błędnym kole samowzmacniających się przekonań osoba z fobią społeczną może nie być w stanie sama sobie poradzić. Ponieważ nieświadomie bazuje na zasobach wzmacniających problem.
Leczenie fobii społecznej
Leczenie fobii społecznej opiera się na zastosowaniu metod farmakologicznych oraz psychoterapeutycznych. Jest to proces wymagający czasu, a skuteczność terapii zależy od wielu czynników, jak np.: zaangażowanie pacjenta, nasilenie przypadłości, wsparcie bliskich mu osób i systematyczność.
W trakcie terapii pacjent informowany jest o przyczynach stanów lękowych. Uczy się rozpoznawać poprzedzające je sygnały i odpowiednio reagować. Wraz z terapeutą szuka schematów myślowych, które są źródłem zniekształceń. Weryfikuje myśli wywołujące lęk w sytuacjach społecznych i przekonania o sobie i świecie.
Osobom doświadczającym fobii społecznej często towarzyszą bowiem przekonania na temat:
własnego Ja, o byciu
- innym /ą,
- nudnym /ą,
- dziwnym /ą,
- głupim /ą.
- gorszym /ą
- beznadziejnym /ą
innych ludzi
- krytyczni
- krzywdzący
- oceniający
- niesprawiedliwi
- odrzucający
- upokarzający
Zniekształcenia poznawcze często prowadzą także do szeregu błędów myślowych (sztywnych sposobów myślenia):
- nadmierne uogólnienia, (generalizacje, wnioskowanie na bazie małej próbki)
- wyolbrzymianie lub umniejszania (znaczenia skutków lub przyczyn)
- czytanie w myślach, (bezkrytyczne przekonania na temat tego co myślą inni ludzie na temat wywołujący lęk)
- katastrofizacja, ( skrajnie negatywne i pogłębiające się scenariusze wydarzeń)
- myślenie dychotomiczne (czarno-białe, często surowe, w kategoriach skrajnych i bez uwzględnienia pośrednich)
- kategoryczne stwierdzenia (muszę, powinnam/powinienem. wszyscy, zawsze, każdy, nikt)
Celem poznawczej pracy terapeutycznej jest zidentyfikowanie przekonań i ich transformacja.
Celem behawioralnej pracy jest weryfikacja nieskutecznych przekonań osobistych w praktyce, nauka nowych umiejętności radzenia z emocjami i zadaniami, wytworzenie tolerancji emocjonalnej.
Podjęcie leczenia może znacznie podnieść komfort życia pacjenta i zmniejszyć lęk doświadczany w sytuacjach społecznych. Natomiast nieleczona fobia społeczna postępuje i oddziałuje negatywnie na coraz więcej obszarów codziennego życia.
W pełnoobjawowej fobii społecznej kontakty z ludźmi są bardzo utrudnione wskazane jest profesjonalne leczenie. W lekkim nasileniu społecznej niepewności lub w celu podniesienia satysfakcji ze sfery towarzyskiej zachęcamy do zaangażowania się w small talk.
Robert Kuchta
Kochający mąż i tata. Odważny i ciekawy świata człowiek. Absolwent Uniwersytetu Łódzkiego. Od 2011 roku zajmuję się wsparciem ludzi w obszarze zdrowia psychicznego. Poza praktyczną, indywidualną pracą psychologa / psychoterapeuty specjalności klinicznej. Część swojego zaangażowania zawodowego z przyjemnością poświęcam na oddziaływania docierające do większych grup osób (blog, broszury i nagrania samopomocowe). Inspirujące dla mnie jest obserwować własne życiowe zmiany a jeszcze bardziej innych. Zachęca mnie to do dzielenia się wiedzą i dalszych zaangażowanych działań. Jeżeli również uważasz że jest to ważne, udostępnij linki dalej. Dzięki Tobie dotrą do większej ilości osób.
Related Posts
Test schematów Younga
Test schematów Younga Test schematów Younga pozwala na sprawdzenie, jakimi...
Trening umiejętności społecznych książka
„Czas Relacji”, czyli wspieranie rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka”...