Spis treści:
Fobia społeczna
Fobia społeczna to obok depresji i uzależnień jedno z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych na świecie. Jest odmianą zaburzenia lękowego, które ujawnia się w obecności innych ludzi (szczególnie jeśli są to osoby obce choremu) lub w konkretnych sytuacjach społecznych.
Do najczęściej wymienianych przez chorych sytuacji lękowych należą:
- spotkanie w dużej grupie ludzi,
- publiczne przemowy,
- jedzenie w miejscach publicznych,
- wyjście do sklepu,
- telefoniczne umawianie wizyt do lekarzy,
- czekanie w kolejce ludzi.
Poczucie bycia ocenianym (oceniające myśli) uruchamia u chorych reakcje emocjonalne (strach, lęk), fizjologiczne (wzrost tętna, pocenie się, drżenie dłoni), które kolejno zaburzają procesy poznawcze (poczucie pustki w głowie, problemy z koncentracją, natłok myśli, wydobywanie z pamięci), co następnie prowadzi do zmiany zachowań związanych z unikaniem sytuacji o charakterze stresowym.
Lęk przed oceną i kompromitacją
Wszystkim ludziom towarzyszy strach. Jest to naturalna reakcja naszego organizmu na nową sytuację lub realne zagrożenie. Jednakże u osób z fobią społeczną lęk jest odpowiedzią na wyobrażone niebezpieczeństwo. Ma charakter irracjonalny i nie znika w momencie wykonywania aktywności wywołującej napięcie. Jest stanem, któremu towarzyszy poczucie zagrożenia oraz szereg objawów somatycznych.
Fobia społeczna wiąże się z poczuciem bycia obserwowanym przez innych, a następnie osądzanym na tej podstawie. Łączy się z nadmierną lub nieuzasadnioną obawą przed kompromitacją i krytyką. Dlatego podczas spotkań z innymi, chorzy unikają zabierania głosu lub mówią niewiele, zasłaniają twarz i ograniczają kontakt wzrokowy.
Chory często ma świadomość, że doświadczany poziom lęku jest nieadekwatny do sytuacji w jakiej się znalazł, jednak szereg nieprzyjemnych objawów towarzyszących stanom lękowym sprawia, że unika sytuacji społecznych, które wywołują reakcje stresowe.
Fobia społeczna – objawy
To co często niepokoi chorych i jest powodem, dla którego zaczynają unikać kontaktów z ludźmi jest występowanie w sytuacjach społecznych kilku z poniższych objawów, których pojawienie się często dodatkowo potęguje doświadczany stres:
- nadmierne pocenie się,
- oblewanie się rumieńcem,
- drżenie rąk,
- drżenie głosu,
- jąkanie,
- duszności,
- suchość w ustach,
- kołatanie serca,
- trudności z koncentracją i wypowiadaniem się,
- mdłości lub nagłe parcie na pęcherz.
Doświadczenia kliniczne pokazują, że wraz z fobią społeczną często współwystępują także inne zaburzenia np. agarofobia (lęk przed przebywaniem w otwartej przestrzeni), depresja, uzależnienia.
Fobia społeczna – przyczyny
Wyróżnia się 3 podstawowe przyczyny lęku społecznego:
PRZYCZYNY GENETYCZNE
Przyjmuje się, że określone cechy osobowościowe i temperamentalne jak: wysoki neurotyzm i introwersja, czy zahamowania behawioralne (nieśmiałość, wycofanie) w większym stopniu predysponują do rozwinięcia się fobii społecznej. Takie osoby przejawiają także większe obawy przed oceną i trudności z poradzeniem sobie z krytyką. Jest to związane z nadrekatywnym układem współczulnym i niskim progiem pobudzenia ciała migdałowatego, które odgrywa kluczową rolę w pamięci opartej na skojarzeniach emocjonalnych.
Badania wykazały także, że ryzyko zachorowania na fobię społeczną rośnie 2, a nawet 6-krotnie, gdy u krewnych I stopnia pojawiły się wcześniej przypadki tej choroby. Rodzice z zaburzeniami lękowymi mogą u swoich dzieci także modelować zachowania charakteryzujące się wysokim poziomem lęku i niepokoju. Także badania przeprowadzone na bliźniakach potwierdzają, że cechy typowe dla fobii społecznej są dziedziczone.
PRZYCZYNY NEUROBIOLOGICZNE
Badacze wykazali u chorych na fobię społeczną nieprawidłowości w zakresie przewodnictwa w szlakach korowo-limbicznych. Pośredniczą one w procesach poznawczych i afektywnych. Mają zatem wpływ na to jak nasz mózg przetwarza bodźce, które do niego docierają oraz jakich emocji doświadcza. Stąd w leczeniu fobii społecznej koncentracja na farmakologicznej poprawie przewodnictwa serotoninergicznego oraz weryfikacji w trakcie procesu psychoterapeutycznego błędnych przekonań o sobie i otaczającym świecie społecznym.
PRZYCZYNY ŚRODOWISKOWE
Do rozwinięcia się fobii społecznej, może dojść też z powodów środowiskowych. W pierwszych latach życia to otoczenie rodzinne kształtuje nasze przekonania o sobie i świecie. Badania pokazują, że do rozwoju fobii społecznej może przyczynić się zarówno duża surowość i nadmierny krytycyzm opiekunów, jak i ich nadopiekuńczość. Tacy rodzice przez swoją nadmierną opiekę zaszczepiają w dziecku poczucie, że świat zewnętrzny jest zły i niebezpieczny, a dziecko nie poradzi sobie w nim bez ich pomocy. Dodatkowo ich działania często ograniczają u dziecka rozwój autonomii, a co za tym idzie, także poczucia kontroli i sprawstwa. Innym czynnikiem wyzwalającym mogą być także przeżyte w dzieciństwie traumy związane z przemocą, ośmieszaniem, prześladowaniem lub odrzuceniem przez grupę rówieśniczą.
Fobia społeczna – rozpoznanie
Osoby cierpiące z powodu fobii społecznej często kryją się ze swoim problemem. Strach przed nawiązywaniem kontaktów z innymi ludźmi sprawia, że unikają również psychologów i psychoterapeutów. Niekiedy nawet nie wiedzą, że jest to choroba, którą można leczyć. Przyjmują poczucie lęku za swoją cechę osobowościową i dostosowują do tego swój tryb życia. Dlatego rozpoznanie fobii społecznej bywa trudne.
Pierwsze objawy fobii społecznej można zaobserwować już we wczesnym dzieciństwie, jednak wyraźniejsze sygnały najczęściej zbiegają się z okresem dorastania. Kolejne etapy życia związane z podjęciem studiów, pracy czy poszukiwaniem partnera/partnerki wymagają od chorych coraz większej sprawności w kontaktach międzyludzkich. W tych przełomowych okresach objawy fobii są najbardziej nasilone, a niepowodzenia w przekraczaniu barier mogą być źródłem poczucia beznadziejności i sprzyjają rozwojowi wtórnych zaburzeń psychicznych.
Podstawą do rozpoznania fobii społecznej jest wywiad kliniczny, uważna obserwacja pacjenta oraz rozpoznanie lub eliminacja innych problemów . Pomocne bywają także dodatkowe kwestionariusze i skale badawcze, m.in.:
Model rozwoju i podtrzymywania fobii społecznej
Dobrze przebadany naukowo model Clarka i Wellsa. Zwraca uwagę na wrażenie jakie w przekonaniu osób z fobią społeczną wywiera ona na innych .
Zaabsorbowanie Ja społecznym, umniejsza znaczeniu zewnętrznym racjonalnym aspektom sytuacji. Utrudnia: skuteczne wykonanie i odkrycie racjonalnych informacji w relacjach i na własny temat. Powielanie wzorca wzbudza coraz silniejsze przekonanie w rzeczywistość błędnych wzorców.
zgodnie z modelem:
W sytuacji społecznej, myśli oceniające na temat zagrożenia – wyzwalają emocje lęku, – zauważone osobiście wzbudzone emocje, dodatkowo wzmagają: postrzegane niebezpieczeństwo, zagrożenie dla umiejętności autoprezentacji oraz obrazu własnego Ja – w celu zapobiegnięcia katastrofie stosują zachowania zabezpieczające i unikanie – które można błędnie ocenić i przypisać niewystąpienie katastrofy.
Osoba doświadczająca fobii społecznej jest nadmiernie silnie zaabsorbowana przeżyciami wewnętrznymi (myślami, fizjologią, emocjami). Przeszkadza to jej skutecznie uczestniczyć i radzić sobie z aktualnymi sytuacjami. Przeważnie jest to przeciwskuteczne i powiększa problem. Dla terapeutów jest zrozumiałe że żyjąc w błędnym kole samowzmacniających się przekonań osoba z fobią społeczną może nie być w stanie sama sobie poradzić. Ponieważ nieświadomie bazuje na zasobach wzmacniających problem.
Leczenie fobii społecznej
Leczenie fobii społecznej opiera się na zastosowaniu metod farmakologicznych oraz psychoterapeutycznych. Jest to proces wymagający czasu, a skuteczność terapii zależy od wielu czynników, jak np.: zaangażowanie pacjenta, nasilenie przypadłości, wsparcie bliskich mu osób i systematyczność.
W trakcie terapii pacjent informowany jest o przyczynach stanów lękowych. Uczy się rozpoznawać poprzedzające je sygnały i odpowiednio reagować. Wraz z terapeutą szuka schematów myślowych, które są źródłem zniekształceń. Weryfikuje myśli wywołujące lęk w sytuacjach społecznych i przekonania o sobie i świecie.
Osobom doświadczającym fobii społecznej często towarzyszą bowiem przekonania na temat:
własnego Ja, o byciu
- innym /ą,
- nudnym /ą,
- dziwnym /ą,
- głupim /ą.
- gorszym /ą
- beznadziejnym /ą
innych ludzi
- krytyczni
- krzywdzący
- oceniający
- niesprawiedliwi
- odrzucający
- upokarzający
Zniekształcenia poznawcze często prowadzą także do szeregu błędów myślowych (sztywnych sposobów myślenia):
- nadmierne uogólnienia, (generalizacje, wnioskowanie na bazie małej próbki)
- wyolbrzymianie lub umniejszania (znaczenia skutków lub przyczyn)
- czytanie w myślach, (bezkrytyczne przekonania na temat tego co myślą inni ludzie na temat wywołujący lęk)
- katastrofizacja, ( skrajnie negatywne i pogłębiające się scenariusze wydarzeń)
- myślenie dychotomiczne (czarno-białe, często surowe, w kategoriach skrajnych i bez uwzględnienia pośrednich)
- kategoryczne stwierdzenia (muszę, powinnam/powinienem. wszyscy, zawsze, każdy, nikt)
Celem poznawczej pracy terapeutycznej jest zidentyfikowanie przekonań i ich transformacja.
Celem behawioralnej pracy jest weryfikacja nieskutecznych przekonań osobistych w praktyce, nauka nowych umiejętności radzenia z emocjami i zadaniami, wytworzenie tolerancji emocjonalnej.
Podjęcie leczenia może znacznie podnieść komfort życia pacjenta i zmniejszyć lęk doświadczany w sytuacjach społecznych. Natomiast nieleczona fobia społeczna postępuje i oddziałuje negatywnie na coraz więcej obszarów codziennego życia.
W pełnoobjawowej fobii społecznej kontakty z ludźmi są bardzo utrudnione wskazane jest profesjonalne leczenie. W lekkim nasileniu społecznej niepewności lub w celu podniesienia satysfakcji ze sfery towarzyskiej zachęcamy do zaangażowania się w small talk.
