Motywacja i zmiana w psychoterapii

Motywacja i zmiana w psychoterapii

Od czego zależy skuteczność psychoterapii?

– Właściwe zastosowanie zasad szkoły psychoterapii
– Diagnoza problemu
– Dobór protokołu terapeutycznego
– Umiejętne zastosowanie technik terapeutycznych
– Relacja terapeutyczna
– Stopnień nasilenia objawów
– Gotowości pacjenta do zmiany – jego motywacji                                             

– Cech pacjenta – indywidualne zasoby i problemy pacjenta (osobiste, relacyjne, osiągnięcia)

– Realistycznych celów i wymagań – ( temat jest zbyt szeroki by pisać o nim tutaj, niebawem powstanie osobny wpis na temat osobistych celów terapeutycznych)

Psychologiczny dorobek w kontekście motywacji

Psychologiczne teorie motywacji

– behawioralne (bodźce środowiskowe, warunkowanie: klasyczne i instrumentalne) – Skinner, Pawłow

– psychodynamiczne – (wewnętrzne popędy Freud , hierarchia potrzeb Maslowa)

– poznawcze – (znaczenie przetwarzania umysłowego informacji: Teoria społecznego uczenia się) – Rotter

Zjawiska opisujące kontekst motywowania ludzi:

Zjawisko psychologicznego przeciwdziałania (reaktancji) Jacka Brehma. Dążenie do przywracania wolności wyboru, zagrożonej przez kogoś, kto próbuje nam coś narzucić lub czegoś zakazać. Przyjmowanie przeciwnego punktu widzenia do osoby argumentującej). „Powiem Ci co masz zrobić – Nie zastanawiaj się tylko: kup to mieszkanie /  pod żadnym pozorem nie kupuj.

Zasada autopercepcji Darryla Bema. Najchętniej przyznajemy rację argumentom, które wypowiadamy sami.

Trzecia zasada dynamiki: Jeśli ciało A działa na ciało B pewną siłą (siłą akcji), to ciało B działa na ciało A siłą (reakcji) o takiej samej wartości, takim samym kierunku, lecz o przeciwnym zwrocie (podobnie jak z ciągnięciem osiołka, im mocniej go ciągniemy ten mocniej się zapiera).

Wnioski:

Zmiana zachodzi skuteczniej kiedy człowiek sam wypowiada własne argumenty za nią. Powinniśmy prowadzić rozmowy tak aby to umożliwić.

Motywujące podejście terapeutyczne – Dialog Motywujący

Dialog motywujący skupia się na zmianie i oporze człowieka, warunkach w jakich rozwój może zachodzić oraz zostać zablokowany. Sama zaś motywacja jest traktowana jako jeden z istotnych dla skuteczności psychoterapii i zmiany elementów rozwoju.

Motywacja i jej wydobywanie w psychoterapii – pytania, które warto sobie zadać by mogła być skuteczna.

Zachęcamy do odpowiedzenia sobie (pisemnie) na poniżej umieszczone pytania motywujące. Najlepiej w sposób pozytywnych konkretnych zachowań dostosowanych do sytuacji, w której się znajduję.

Przykład, Zamiast: niczego nie mogę się nauczyć w życiu na terapi też / na terapii może mi ktoś pokazać jak się czegoś nauczyć.

– Czy terapia jest dla mnie? Powody?

– Czy to mi się opłaca finansowo? Po czym poznam że mi się opłaca regularnie uczestniczyć w terapii i jej zaleceniach ?

– Na przykład, czego będzie mniej / więcej w moim:

Myśleniu:? mniej sie będę martwił na różne tematy / będę myślami tam gdzie aktualnie potrzebuję a nie w przyszłości albo przeszłości

Emocjach:? mniej będę czuł niepokoju / robiąc przyjemne rzeczy będę czuł się dobrze

Zachowaniu:? mniej czasu poświęcę na zachowania, których już mam dosyć lub w nadmiarze / spożytkuję swój czas w sposób wartościowy  

– Co chce osiągnąć (konkretnie – krótko-, średnio-, długofalowo)?

– Jakie widzę / odczuwam trudności wejścia w rolę pacjenta?

– Co się stanie (dobrego / złego) kiedy zniknie problem?

– Czy to mi długofalowo pomoże?

– Czy mam nierealistyczne oczekiwania? Np. : Jak przestanę się bać to pójdę do ludzi?

Dylemat kondycji – „nie idę na rower bo nie mam kondycji”.  Jak to jest: kondycja przyjdzie to pójdę na rower vs pójdę na rower przyjdzie kondycja?

– Przeszkody jakie widzę do zmiany?

– Jaka jest moja relacja z innymi ludźmi i z samym sobą? (wspierająca, opiekuńcza, tolerancyjna vs. krytyczna, obwiniająca, wymagająca)

Metafora listopada – w kontekście relacji

Z podejściem do ludzi jak z listopadem – nie mamy wpływu na pogodę jedynie co możemy realnie zrobić to wpłynąć na siebie i zastanowić się, trzymać tego jak skutecznie się chronić.

By poradzić sobie (krótko / długo falowo) z listopadem wybierasz, wyjazd do Hiszpanii czy porządny płaszcz i buty wodoodporne?

Czym jest motywacja i zmiana w psychoterapii? Jak ją rozpoznać?

Motywacja jest wewnętrznym stanem scalającym (wewnętrzny poziom energetyczny, emocjonalny, myślenie, doświadczenia osobiste człowieka oraz wyzwania środowiska).

Może być cechą opisywaną na skali  (kontinuum natężenia) – tzn. ilość odczuwanej motywacji do wykonania konkretnej czynności takiej jak np.: poproszenia szefa o podwyżkę 65%, odmówienia mu dodatkowej pracy 80%.

Według Transteoretycznego modelu zmiany: motywacja do zmiany / działania, może być obserwowaną fazą. Niekoniecznie czymś co jest w całości albo zupełnie tego nie ma lub jest niezmienne. Spirala na zdjęciu obrazuje nieustanny rozwój procesu motywacyjnego oparty na  wyciąganiu wniosków z potknięć.

Transteoretyczny model zmiany (Prochaska, DiClemente 1983; Prochaska, Norcross 2002)

Jak widać, model ma różne etapy. W każdym oczekujemy od osoby innego zachowania:

– Wstępna kontemplacja (prekontemplacja):  punkt wyjścia, brak zamiaru zmieniany zachowania; może być nieświadomość istnienia problemu.

– Kontemplacja:  uświadomienie sobie problemu, ale brak zobowiązania się do zmiany, rozważanie zmiany.

– Przygotowanie:  zamiar podjęcia działania w celu rozwiązania problemu; zwykle wymaga wsparcia, przekonania o osobistych powodach, własnej gotowości do wprowadzania zmian.

– Działanie:  aktywna modyfikacja zachowań.

– Utrzymanie:  nadpisywanie starych zachowań nowymi. Ten etap też jest przejściowy.

– Nawrót:  korzystanie ze starych wzorców zachowania.

– Prekontemplacja:  możliwa nieświadomość istnienia głębszego problemu, brak zamiaru zmiany zachowania.

Przejawy i rozpoznawanie motywacji. Kwiaty i chwasty – język zmiany i podtrzymania.

Metafora adekwatna dla motywacji – ogrodnik odpowiedzialny za szlachetne rośliny w ogrodzie – jak je traktujesz?

Z jednej strony motywacja i zmiana wymaga zaangażowania, nie jest nadana, jest zmienna. Zależy od wielu czynników. Budowanie jej może być wymagające.

Z drugiej strony nie jest skuteczne długofalowo wymagać jej od siebie i od innych, zawsze i bezlitośnie, nadmiernie wymagająco. Takie oczekiwania przeważnie długofalowo zniechęcają do działania a nawet wywołują efekt yo-yo.

Zobowiązanie do zmiany jest niezbędne  jednak należy pamiętać, że każdy człowiek ma indywidualne tempo. Jeżeli przesadzimy z naciskiem / ćwiczeniami, naturalnie można mieć w tej sferze zakwasy i unikać.

Przeszkody motywacyjne: Język Podtrzymania

Język Podtrzymania wynika z niezauważania potrzeby zmiany (prekontemplacja), ambiwalencji (niezdecydowania) wobec zmiany lub z dysharmonii w relacji.

Kilerzy komunikacji (Thomas Gordon): Zastanów się jak to działała na Ciebie kiedy ktoś bez ogródek udziela na temat Twojego zachowania:

– ostrzeżeń,

– rad,

– perswazji logiki, sprzeczania, pouczania,

– argumentacji eksperta, odpytywania, zakładania wyższości w dyskusji, krytyki, zawstydzania, obwiniania,

– pośpiesza, przecenia gotowość,

Kiedy w ten sposób próbujemy naciskać to wywołana motywacja częściej będzie zewnętrzna a nie wewnętrzna. Skutkuje to innymi efektami „uczysz się dla siebie czy bo ja przypominam”?

Motywowanie jest potrzebne. Kiedy opieramy je na wewnętrznym procesie zmian, działania są zrozumiałe. Możemy je rozwinąć bo czujemy potrzebę i pragnienie.

Osobiste przekonania

Przykładowe przekonania reprezentujące Język Podtrzymania:

– Nie potrzebuje tego

– To nie takie proste

– To mnie przerasta

– To co nie wyszło nie jest ważne

– Nie zajmujmy się tym

– Nie dam rady

– Nie mam siły

– Ja już taka jestem

– Jestem za stary na zmiany

– Potrzebuję jakiejś przyjemności w życiu

– Ale ja lubię (palić / jeść słodycze)

– Inni też tak robią i żyją

– Nie chce poruszać nieprzyjemnych spraw

– Mam pustkę w głowie, nie wiem co powiedzieć

– Nic nie działa, jest coraz gorzej

– Nie chce zmian, daj mi rozwiązanie

– Gdyby nie On/Ona to ja bym się inaczej zachował

– Nie jest tak żle, inni mają gorzej

Dysharmonia w relacji:

– Przejawia się poprzez niechęć do realizacji tematu – często odpowiada za to niezrozumienie motywów rozmówcy.

– (Teoria reaktancji) ludzie forsujący własne zdanie – zrobię odwrotnie niż mi każą.

– Zasada autopercepcji Bema – najchętniej przyznajemy rację argumentom, które sami wypowiadany – osoba towarzysząca w relacji pomaga pogłębiając rozumienie np. pytaniami o minusy, o to co ważne, o potrzeby, co się opłaca krótko- i długofalowo.

– Groźby, nacisk, kłamstwa, zmuszanie, nakazy (rodziców, sądu, partnerów).

– Ludzie nie potrzebują presji żeby się skutecznie zmieniać, paradoksalnie oporują silniej im jej więcej.

Oznaki Języka zmiany – pielęgnować!

– Pragnienie: chcę, chciałabym, mam nadzieję, że…

– Zdolność do zmiany: jestem zdolny do tego, żeby …, mogę…

– Powody: będę miał więcej energii, mogę czuć się lepiej, moje zdrowie będzie lepsze

– Potrzeba: muszę, powinnam, nie mogę już dłużej tak, jak jest teraz

– Zaangażowanie: postaram się, zamierzam, zrobię to, obiecuję

– Aktywacja / decyzje: jestem gotowy na, jestem przygotowana do…

– Podjęcie działania: kupiłam karnet na siłownię, poszedłem na to spotkanie…

Skuteczniej motywujemy za pomocą ducha…

Wydobywamy gotowość ważnej osoby poprzez perspektywę ducha motywującego. Własne przekonania dotyczące roli osoby motywującej i motywowanej: Ty masz wszystko w sobie czego Ci trzeba ja jestem po to żeby pomóc Tobie to dostrzec, poobserwować, podsumować. Pomaga w tym pamięć, że zmiana w jakimś temacie jest procesem jak każda inna umiejętność. Rozwija się, nie jest skrajna: 0 albo 1.

Troska i współczucie to cechy wrażliwego nastawienia. Czasami kojarzą się ze słabością, jednak z powodzeniem można komuś współczuć i troszczyć się. Akceptując oraz jednocześnie chroniąc  przed cierpieniem nie pozwalając na doświadczanie szkód. To tak jakbyśmy dbali o najlepszego przyjaciela, ale nie oceniamy czy dobrze czy źle sobie radzi, nie walczymy z nim o racje, po prostu akceptujemy. Zamiast wiedzieć co jest najlepsze z ciekawością dopytujemy jak on się ma, starając się poczuć jak to jest w jego butach. Jeżeli czujemy złość, bezsilność, zniechęcenie, są to symptomy prawdopodobnie świadczące o naszym braku akceptacji i impulsie zmiany kogoś.

Filmy o motywacyjnym  języku zmiany i podtrzymania

Moc empatii:

Nie chodzi o gwóźdź:

Ćwiczenia motywacyjne, dobre praktyki:

– reguła 5 minut – najtrudniej jest zacząć a po paru minutach już z górki.

– zobowiązanie się przed innymi – zapowiedzenie działań mobilizuje do wykonania.

– analiza osobistych celów – czasami cele są nieprecyzyjne, nieracjonalne, niemożliwe do spełnienia, nieistotne lub szkodliwe.

– nagroda za wysiłek – nagrody motywują czemu nie stosować ich na sobie.

– wizualizacje celów –  pozwala poczuć jak to jest doświadczyć celów, może to być przyjemne oraz pomagać oswoić się z trudem.

– analiza za i przeciw – Ćwiczeniem pomocnym na nierozwiązaną ambiwalencję  motywacyjną (niezdecydowanie), może być analiza zysków i strat. 

– dzielenie zadań skomplikowanych na proste czynności wykonywane częściowo jest prostsze niż na raz czasowo i zadaniowo.

– ustalenie adekwatnego stopnia trudności zadań – za łatwe mogą być nieznaczące, za trudne: frustrujące lub niewykonalne.

– podniesienie wiedzy na temat zadania – ma związek i usprawnia powyższe.